عوارض سزارین فقط مربوط به روزهای اول بعد از زایمان نیست و ممکن است تا مدت‌ها بعد، بدن و زندگی مادر را تحت‌تأثیر قرار دهد. گرچه این عمل در بسیاری از مواقع ضروری و نجات‌بخش است، اما مثل هر جراحی دیگری، می‌تواند با عوارضی همراه باشد.
آگاهی از این عوارض به مادران کمک می‌کند با دیدی واقع‌بینانه‌تر، درباره روش زایمان تصمیم بگیرند. در این مقاله به‌طور کامل درباره عوارض احتمالی سزارین برای مادر و راه‌های پیشگیری و مراقبت پس از آن صحبت خواهیم کرد.
عوارض کوتاه‌مدت سزارین بلافاصله پس از زایمان
۱. خونریزی بعد از عمل
یکی از عوارض رایج سزارین، خونریزی زیاد بعد از زایمان است. گاهی رحم به‌خوبی منقبض نمی‌شود یا بخشی از جفت داخل رحم باقی می‌ماند و باعث ادامه‌دار شدن خونریزی می‌شود. در برخی موارد، حتی ممکن است نیاز به جراحی دوباره یا در شرایط خاص، خارج کردن رحم باشد.
۲. عفونت در محل زخم یا داخل رحم
بعد از زایمان سزارین، به‌دلیل برش‌های جراحی، احتمال عفونت وجود دارد. اگر زخم بخیه قرمز، متورم یا چرکی شود، یا اگر تب و درد شکم داشته باشید، ممکن است نشانه عفونت باشد. این موضوع حتما باید سریع بررسی و درمان شود.
۳. مشکلات مربوط به بیهوشی یا بی‌حسی
چه بیهوشی کامل باشد و چه بی‌حسی موضعی، هر دو ممکن است عوارضی به همراه داشته باشند؛ از جمله سردرد، حالت تهوع یا افت فشار. انتخاب روش بیهوشی بسته به شرایط مادر انجام می‌شود، اما بدن هر فرد ممکن است واکنش متفاوتی نشان دهد.
۴. بالا رفتن فشار خون (پره‌اکلامپسی)
گاهی بعد از زایمان، فشار خون بالا می‌رود و همراه با علائمی مثل سردرد، ورم، تاری دید یا تهوع است. اگر کنترل نشود، می‌تواند جدی باشد. معمولاً با آزمایش خون و ادرار قابل تشخیص است و با دارو درمان می‌شود.
۵. چسبندگی داخل رحم
گاهی بعد از سزارین، بافت‌های داخل رحم به‌هم می‌چسبند که ممکن است بعدها باعث دردهای قاعدگی، کاهش خونریزی یا حتی مشکلات باروری شود. این چسبندگی‌ها معمولاً بی‌علامت هستند و فقط در صورت بررسی مشخص می‌شوند.
۶. آسیب به اندام‌های شکمی
چون در سزارین باید چند لایه شکم باز شود، احتمال آسیب به مثانه یا روده وجود دارد؛ البته این اتفاق نادر است و بیشتر به مهارت جراح بستگی دارد.
۷. ایجاد لخته خون در پاها
بی‌تحرکی بعد از عمل و خود جراحی می‌تواند باعث لخته شدن خون در پاها شود. اگر پا داغ یا متورم شود یا درد ناگهانی بگیرد، حتماً باید بررسی شود چون در موارد شدید، لخته می‌تواند به ریه برسد و خطرناک شود.
۸. سخت شدن ارتباط اولیه مادر و نوزاد
یکی از زیبایی‌های زایمان، تماس فوری مادر و نوزاد است. در سزارین، به‌ویژه اگر با بیهوشی باشد، این ارتباط ممکن است با تأخیر انجام شود. همین موضوع می‌تواند شروع شیردهی یا ارتباط عاطفی اولیه را کمی به تاخیر بیندازد.
عوارض بلندمدت سزارین برای مادر (عوارض سزارین بعد از سالها)
۱. هیسترکتومی اورژانسی: در موارد نادر، ممکن است پس از سزارین به دلیل باقی‌ماندن جفت در رحم و نفوذ آن به بافت‌های عمقی، نیاز به برداشتن کامل رحم (هیسترکتومی) باشد. این اتفاق جان مادر را نجات می‌دهد اما توانایی بارداری مجدد را از بین می‌برد.
۲. دیر جمع شدن رحم: رحم پس از زایمان باید به حالت اولیه‌اش بازگردد. اما در سزارین، به‌ویژه در بارداری‌های چندقلویی یا با سابقه فیبروم، این بازگشت به تأخیر می‌افتد و ممکن است موجب درد و اختلال در روند بهبود شود.
۳. سردرد و کمردرد مزمن: در صورت آسیب به بافت اطراف نخاع هنگام بی‌حسی نخاعی سزارین، ممکن است مادر ماه‌ها دچار سردردهای شدید یا کمردردهای آزاردهنده شود. این اتفاق معمولا به تکنیک نادرست تزریق بی‌حسی مربوط می‌شود.
۴. ترومبوز ورید عمقی (DVT): تشکیل لخته در رگ‌های عمقی پا پس از سزارین می‌تواند خطرناک باشد. این لخته‌ها در صورت ورود به جریان خون ممکن است منجر به آمبولی ریه شوند که تهدیدی جدی برای جان مادر است.
۵. عفونت رحم (آندومتریت): گاهی پس از سزارین، باکتری‌ها از واژن وارد رحم می‌شوند و باعث عفونت شدید و التهاب داخلی رحم می‌گردند. اگر درمان نشود، می‌تواند خطرات جدی از جمله ناباروری یا حتی مرگ به دنبال داشته باشد.
۶. عفونت محل سزارین: عفونت محل بخیه سزارین در اثر رعایت نکردن مراقبت‌های بهداشتی یا مهارت پایین جراح اتفاق می‌افتد. علائمی مثل تب، خروج ترشحات چرکی، بوی بد یا باز شدن بخیه‌ها باید سریعاً بررسی شود.
۷. عفونت ادراری: استفاده از سوند در طول جراحی سزارین خطر عفونت مجاری ادراری را افزایش می‌دهد. این نوع عفونت با علائمی مانند سوزش هنگام ادرار یا تکرر ادرار بروز می‌کند و نیازمند پیگیری و درمان است.
۸. مشکلات پستانی و ضایعات آن: در مادرانی که سزارین می‌شوند، ترشح شیر معمولاً با تأخیر آغاز می‌شود. این موضوع می‌تواند باعث التهاب، زخم شدن نوک سینه و مشکلات تغذیه‌ای برای نوزاد شود.
۹. افسردگی پس از زایمان: دردهای جسمی، تأخیر در تماس اولیه با نوزاد و مشکلات شیردهی می‌توانند احتمال ابتلا به افسردگی پس از زایمان را در مادران سزارینی افزایش دهند. حمایت عاطفی خانواده و درمان به‌موقع ضروری است.
۱۰. چسبندگی جفت در بارداری‌های بعدی: در صورت بارداری مجدد پس از سزارین، ممکن است جفت به محل برش قبلی بچسبد. این چسبندگی می‌تواند شدید بوده و باعث خونریزی شدید یا نیاز به خارج‌سازی رحم شود.
۱۱. ناباروری و سقط جنین: زنانی که سابقه سزارین دارند، در بارداری‌های بعدی بیشتر در معرض خطر ناباروری یا سقط قرار می‌گیرند. این موضوع به عواملی مانند زخم رحم یا اختلال در لانه‌گزینی جنین مربوط است.
۱۲. ناباروری ثانویه: برخی مادران پس از یک زایمان سزارین، در بارداری‌های بعدی با مشکلاتی مانند انسداد لوله‌ها، چسبندگی رحم یا اندومتریوز مواجه می‌شوند که منجر به ناباروری ثانویه می‌گردد و نیاز به مداخلات تخصصی دارد.
مشکلات روحی و روانی بعد از سزارین
بعد از سزارین، بسیاری از مادران ممکن است با مشکلات روحی و روانی مثل احساس اضطراب، افسردگی یا خستگی زیاد مواجه شوند که کاملاً طبیعی است. این احساسات می‌تواند ناشی از درد جسمی، تغییرات هورمونی و استرس ناشی از عمل باشد. مهم است که مادران این احساسات را بشناسند و در صورت نیاز، با حمایت خانواده یا کمک روانشناس، به آرامش و بهبود وضعیت روحی خود کمک کنند.
علائم خطرناک بعد از سزارین که باید فوراً به پزشک اطلاع دهید
در صورتی که بعد از سزارین با هر یک از علائم زیر روبه‌رو شدید، حتماً با بهترین دکتر زایمان سزارین تماس بگیرید. این نشانه‌ها می‌توانند نشان‌دهنده‌ی عفونت یا دیگر عوارض جدی باشند:
- درد یا قرمزی در یک یا هر دو پستان، که می‌تواند نشانه عفونت باشد
- ادامه درد پس از پایان داروهای مسکن تجویز شده
- احساس درد، گرما یا تورم در پاها، که ممکن است به دلیل لخته خون باشد
- سوزش، سختی یا ناتوانی در ادرار کردن، یا تیره شدن رنگ ادرار
- سردرد شدید و مداوم که ممکن است به فشار خون یا تغییرات هورمونی مربوط باشد
- تورم، قرمزی یا ترشح از محل بخیه‌های سزارین یا اپیزیوتومی
- احساس تورم یا بزرگ شدن غیرعادی رحم
- تب، که می‌تواند نشانه‌ای از عفونت در بدن باشد
- بوی بد واژن پس از زایمان
- اختلال در بینایی یا تاری دید، که گاهی نشانه پره‌اکلامپسی است
- خونریزی شدید یا ادامه‌دار، یا برعکس، نداشتن هیچ خونریزی پس از زایمان
- تهوع و استفراغ مکرر یا احساس علائم شبیه آنفولانزا
چه کسانی بیشتر در معرض عوارض سزارین هستند؟
عوارض سزارین ممکن است برای هر مادر رخ دهد، اما برخی افراد بخاطر عوامل زیر بیشتر در معرض این خطرات قرار می‌گیرند.
- مادرانی که اضافه وزن یا چاقی دارند، به دلیل فشار بیشتر روی سیستم بدن‌شان
- نوزادانی که وزن زیادی دارند و بزرگ‌تر از حد معمول هستند
- زایمان‌هایی که مدت طولانی به طول می‌انجامند یا جراحی پیچیده دارند
- مادرانی که در بارداری چندقلویی دارند و بیش از یک نوزاد دارند
- افرادی که نسبت به بیهوشی یا داروهای مورد استفاده حساسیت دارند
- مادرانی که به دلیل شرایط پزشکی یا سبک زندگی کم تحرک هستند
- مادرانی که سطح گلبول‌های قرمز خون‌شان پایین است و کم‌خونی دارند
- کسانی که زایمانشان زودرس اتفاق می‌افتد و نوزاد پیش از موعد به دنیا می‌آید
- مادرانی که مبتلا به دیابت بارداری یا دیابت مزمن هستند
چطور می‌توان عوارض سزارین را کاهش داد؟ توصیه‌های قبل و بعد از عمل
🔹 معمولا مادر و نوزاد حداقل یک روز پس از زایمان در بیمارستان تحت مراقبت هستند و پس از بازگشت به خانه، بهتر است فردی که مادر با او احساس راحتی دارد، کنار او باشد تا مراقبت‌های لازم را انجام دهد و در صورت بروز مشکل سریع اقدام کند.
🔹 در منزل حتما به توصیه‌های مامای خود پایبند باشید، پدهای بهداشتی را به موقع تعویض کنید و محل بخیه‌ها را به دقت ضدعفونی و محافظت نمایید تا از عفونت جلوگیری شود.
🔹 مراقبت‌های بعد از زایمان سزارین را جدی بگیرید، چون خونریزی پس از زایمان ممکن است باعث ضعف جسمانی شود و بدن نیاز به توجه ویژه دارد.
🔹 تغذیه کافی و مقوی، استراحت مناسب و خواب کافی به بهبود سریع‌تر سلامت شما کمک می‌کند.
🔹 داروهای تجویزی پزشک یا ماما (مسکن‌ها، آنتی‌بیوتیک‌ها، مکمل‌ها) را به موقع مصرف کنید و ویزیت‌های بعدی را دقیقاً انجام دهید.
🔹 توجه داشته باشید که پس از زایمان، ممکن است علاوه بر ضعف جسمانی، دچار ضعف روحی و افسردگی شوید؛ حمایت عاطفی همسر و خانواده بسیار مهم است و در صورت نیاز به روانشناس مراجعه کنید.
🔹 حتی اگر مراقبت‌های لازم را انجام دهید، ممکن است عوارض یا مشکلاتی در بدن شما رخ دهد که بدون علامت باشند؛ پس به هر نشانه غیرعادی حساس باشید و آن را جدی بگیرید.
جمع بندی
زایمان سزارین روشی است که طی آن نوزاد از طریق برشی در رحم مادر به دنیا می‌آید و معمولاً در موارد اضطراری به جای زایمان طبیعی انجام می‌شود. اگرچه این روش نسبتاً ایمن است، اما ممکن است پس از عمل، مادر و نوزاد با برخی عوارض روبرو شوند؛ برخی از این عوارض گذرا و با مراقبت مناسب بهبود می‌یابند، اما برخی دیگر نیازمند پیگیری دقیق پزشکی و درمان طولانی‌مدت هستند.
در نوزادان، عوارضی مانند افزایش ریسک آلرژی، آسم و مشکلات تنفسی ممکن است دیده شود، و در مادر نیز احتمال عفونت محل جراحی، خونریزی، عفونت‌های دستگاه ادراری، درد و دوره نقاهت طولانی‌تر وجود دارد؛ همچنین عوارض جدی‌تری مانند چسبندگی رحم، آمبولی ریه و مشکلات کف لگن ممکن است پیش بیاید که نیاز به مراقبت تخصصی دارد.
