از علائم شروع زایمان طبیعی تا تولد نوزاد; قدم‌به‌قدم

زایمان طبیعی همانطور که می‌دانید، نوعی زایمان است که بدن یک زن به‌ صورت کاملا طبیعی و بدون دخالت جراحی، نوزاد را به دنیا می‌آورد. این روش زایمان از دیرباز به‌ عنوان یکی از کم‌عارضه‌ترین راه‌های تولد شناخته شده و هنوز هم در بسیاری از نقاط جهان، انتخاب اول مادران است. در ادامه این مقاله از دکتر مرضیه نوری به اهمیت، مزایا، آمادگی‌های لازم و نکات کلیدی درباره زایمان طبیعی نگاهی خواهیم داشت.

زایمان طبیعی چیست؟

زایمان طبیعی فرآیندی است که در آن نوزاد از طریق واژن مادر به دنیا می‌آید بدون استفاده از جراحی یا مداخلات پزشکی پیچیده. این نوع زایمان به طور طبیعی و با انقباضات رحم آغاز می‌شود که موجب باز شدن دهانه رحم و در نهایت خروج نوزاد از بدن مادر می‌شود. زایمان طبیعی معمولاً با درد و ناراحتی همراه است، اما برای بسیاری از مادران گزینه‌ای ایمن و ترجیحی است، به ویژه زمانی که مراقبت‌های پزشکی مناسب در دسترس باشد.

علائم شروع زایمان طبیعی

شروع فرآیند زایمان طبیعی با تغییرات خاصی در بدن همراه است که نشان‌دهنده آماده‌سازی آن برای تولد نوزاد است. این علائم معمولاً به تدریج ظاهر می‌شوند و شامل موارد زیر هستند:

💠 انقباضات رحمی منظم و دردناک: این انقباضات به صورت گرفتگی‌های دردناک در ناحیه شکم یا کمر احساس می‌شوند و معمولاً با فاصله‌ای کمتر از ده دقیقه تکرار می‌شوند. مدت زمان هر انقباض حدود ۴۵ تا ۶۰ ثانیه است. این انقباضات در ابتدا به مدت کوتاهی ادامه دارند، اما با پیشرفت زایمان، تعداد، مدت و شدت آنها افزایش می‌یابد. در صورتی که فاصله انقباضات به حدود ۵ تا ۶ دقیقه برسد، توصیه می‌شود با بیمارستان یا بخش زایمان تماس بگیرید.

💠 خروج ترشحات خونی: به دنبال باز شدن تدریجی دهانه رحم، ممکن است مقداری خون یا ترشحات صورتی یا قهوه‌ای از واژن خارج شود که نشانه‌ای از شروع مرحله زایمان است.

💠 پارگی کیسه آب: در صورتی که کیسه آب به طور ناگهانی یا تدریجی پاره شود، مایع شفافی از واژن خارج می‌شود که نشان‌دهنده آغاز فرآیند زایمان است.

💠 افزایش فشار در ناحیه لگن: به دلیل پایین آمدن سر جنین، مادر ممکن است احساس سنگینی یا فشاری در ناحیه لگن یا مقعد داشته باشد.

💠 تغییرات در ترشحات واژینال: در زمان نزدیک به زایمان، ترشحات واژینال معمولاً افزایش می‌یابد یا غلیظ‌تر می‌شود.

💠 درد در ناحیه کمر یا شکم: بسیاری از زنان در آغاز زایمان، دردهایی مشابه با دردهای قاعدگی یا کمردردهای شدید را تجربه می‌کنند که از جمله علائم اولیه این مرحله به شمار می‌روند.

مراحل زایمان طبیعی تا تولد نوزاد

زایمان طبیعی یک فرآیند طبیعی و شگفت‌انگیز است که در آن بدن مادر به‌طور غریزی و خودبه‌خود نوزاد خود را به دنیا می‌آورد. این فرایند به سه مرحله اصلی تقسیم می‌شود که هرکدام ویژگی‌ها و نشانه‌های خاص خود را دارند. آگاهی از این مراحل و درک دقیق هرکدام می‌تواند به مادر کمک کند تا نه تنها این فرآیند را بهتر بفهمد، بلکه برای هر مرحله آمادگی لازم را داشته باشد.

مرحله اول: باز شدن دهانه رحم

این مرحله از زمانی آغاز می‌شود که انقباضات رحمی منظم شروع می‌شوند و دهانه رحم کم‌کم باز می‌شود. پایان این مرحله زمانی است که دهانه رحم به طور کامل (حدود 10 سانتی‌متر) باز شده باشد و نوزاد آماده ورود به کانال زایمان شود. این مرحله به دو بخش اصلی تقسیم می‌شود:

1. زایمان زودرس (نهفته):

در این بخش، دهانه رحم کمتر از ۶ سانتی‌متر باز می‌شود. انقباضات نامنظم، خفیف و با فواصل زمانی زیاد هستند. ممکن است ترشحاتی شبیه به خونابه (پلاک مخاطی) مشاهده شود و علائمی مانند دردهای کمری، احساس درد مشابه دوران قاعدگی، تهوع، حرکات شل روده و حتی پاره شدن کیسه آب تجربه شوند.

در این مرحله، بدن مادر در حال آمادگی برای زایمان است. بهتر است تا حد امکان در خانه بمانید، استراحت کنید، مایعات بنوشید، تکنیک‌های آرام‌سازی و تنفس را امتحان کنید و با مراقبت‌های بهداشتی خود در تماس باشید. اگر کیسه آب پاره شده یا خونریزی واژینال زیاد دارید، باید سریعاً با بیمارستان تماس بگیرید.

2. زایمان فعال:

در این فاز، دهانه رحم از 6 تا 10 سانتی‌متر باز می‌شود. انقباضات در این مرحله قوی‌تر، طولانی‌تر و نزدیک‌تر به هم می‌شوند (هر ۳ تا ۵ دقیقه یک‌بار). درد بیشتر می‌شود و فشار روی قسمت پایین کمر و لگن احساس می‌شود. ممکن است معده ناراحت شود و میل به استفراغ داشته باشید. در این مرحله باید به بیمارستان مراجعه کنید.

در آخرین بخش از زایمان فعال، انقباضات ممکن است تا ۹۰ ثانیه طول بکشند و فاصله آن‌ها بسیار کوتاه شود. اگر دهانه رحم هنوز کاملاً باز نشده باشد، نباید زور بزنید چون می‌تواند باعث تورم دهانه رحم و کند شدن روند زایمان شود. در این وضعیت، توصیه می‌شود به صورت آرام و کنترل شده نفس بکشید.

مرحله دوم: تولد نوزاد

در ابتدای مرحله دوم، مادر احساس فشار در ناحیه پایین شکم و واژن دارد. این فشار به دلیل حرکت نوزاد به سمت کانال زایمان و نزدیک شدن آن به واژن است. مادر ممکن است احساس کند که باید فشار بیاورد، مشابه به احساس نیاز به دفع مدفوع، زیرا سر نوزاد در حال عبور از کانال زایمان است.

این مرحله از زایمان در واقع زمانی آغاز می‌شود که دهانه رحم کاملاً باز شده (به ۱۰ سانتی‌متر رسیده) و نوزاد آماده عبور از کانال زایمان است. ماما از مادر می‌خواهند که در هنگام انقباضات زور بزند تا نوزاد به جلو حرکت کند. زور زدن در زمان مناسب، یعنی همزمان با انقباضات، کمک می‌کند که نوزاد سریع‌تر به دنیا بیاید.

در این مرحله، مادر ممکن است از چندین تکنیک تنفسی و روش‌های آرامش‌بخش استفاده کند تا به او در مقابله با درد و فشارها کمک کند. تنفس عمیق، آرامش ذهنی و تغییر موقعیت بدن می‌تواند به مدیریت درد کمک کند.

وقتی که سر نوزاد به طور کامل خارج می‌شود، بقیه بدن نوزاد به راحتی و با فشار کمتری از واژن بیرون می‌آید. معمولاً در این زمان، نوزاد به سرعت پس از بیرون آمدن، اولین نفس خود را می‌کشد و گریه می‌کند، که علامت حیات است. در برخی موارد، پزشک یا ماما ممکن است به کمک دست نوزاد را بیرون بیاورند و در صورتی که نیاز به کمک بیشتری باشد، از ابزارهایی مانند فورسپس یا وکیوم استفاده کنند.

پس از تولد نوزاد، اولین کاری که انجام می‌شود این است که او به آغوش مادر منتقل می‌شود. این لحظه، پر از احساسات پیچیده و عمیق است. نوزاد معمولاً به سرعت توسط کادر پزشکی تمیز شده و در دمای مناسب قرار می‌گیرد.

مرحله سوم: خروج جفت

پس از تولد نوزاد، مرحله سوم آغاز می‌شود که در آن جفت و غشاهای باقی‌مانده از رحم خارج می‌شوند. این مرحله معمولاً کوتاه است و مدت زمان آن کمتر از 30 دقیقه است. انقباضات رحم پس از تولد نوزاد ادامه می‌یابند تا جفت خارج شود. در این زمان، ممکن است فشار ملایمی از مادر خواسته شود تا به خروج جفت کمک کند.

در صورتی که جفت به طور کامل خارج نشود، ممکن است پزشک یا ماما اقدام به مداخله برای جلوگیری از خونریزی و عفونت کنند. بعد از خروج جفت، رحم به تدریج به اندازه طبیعی خود بازمی‌گردد.

زایمان طبیعی چقدر طول میکشد؟

زمان مرحله فعال زایمان معمولاً حدود ۴ تا ۸ ساعت یا بیشتر طول می‌کشد، ولی این مدت زمان ممکن است بسته به شرایط فردی مادر و فرآیند زایمان تغییر کند.

خطرات و مشکلات احتمالی زایمان طبیعی

با اینکه زایمان طبیعی مزایای زیادی دارد، اما در برخی شرایط با خطراتی همراه است که بهتر است مادران از آن‌ ها آگاه باشند. برخی از مهم ‌ترین خطرات زایمان طبیعی عبارتند از:

پاره شدن بافت‌های ناحیه تناسلی: در برخی موارد، دهانه واژن یا پرینه در طول زایمان طبیعی پاره می‌شود. این پارگی‌ ها نیاز به بخیه داشته و در برخی موارد باعث ایجاد درد و ناراحتی پس از زایمان می‌شوند.

خونریزی زیاد: در زایمان طبیعی، خونریزی بیشتر از حد معمول می‌باشد و  اگر جفت به درستی جدا نشود یا در اثر پارگی ‌هایی در بافت رحم، خونریزی رخ می‌دهد. در این شرایط، مادر نیاز به دریافت خون خواهد داشت.

آسیب به نوزاد: در زایمان طبیعی و در زایمان‌ هایی که به شدت طولانی یا پیچیده می‌شوند، نوزاد دچار آسیب‌ هایی مانند کبودی، آسیب به گردن یا حتی آسیب به عصب‌ های صورت می‌شود. این خطرات در صورت مساعد بودن شرایط و مراقبت ‌های پزشکی به حداقل می‌رسد.

خطراتی برای مادر: در برخی از مادران، به ویژه کسانی که تجربه زایمان ‌های قبلی پیچیده داشته ‌اند یا مشکلات پزشکی خاص دارند، زایمان طبیعی باعث ایجاد مشکلاتی مانند فشار خون بالا، عفونت‌ های بعد از زایمان یا مشکلات کمر می‌شود.

زایمان طولانی یا دشوار: در مواردی که دهانه رحم به طور کامل باز نمی‌شود یا موقعیت نوزاد به‌ طور صحیح در رحم قرار نمی‌گیرد، زایمان طبیعی طولانی و دشوار می‌شود و حتی نیاز به مداخلات پزشکی مانند استفاده از فورسپس برای تسهیل تولد می‌باشد.

چه کسانی نباید زایمان طبیعی انجام دهند؟

زایمان طبیعی برای بسیاری از زنان انتخاب مناسبی است، اما در برخی موارد خاص، پزشکان به دلایل مختلف توصیه می‌کنند که مادر از زایمان طبیعی پرهیز کند. برخی از شرایط و مواردی که در آن‌ ها انجام زایمان طبیعی خطرناک باشد، عبارتند از:

• مشکلات مربوط به جفت: اگر جفت در موقعیت غیر عادی  مانند جفت سرراهی یا در نزدیکی دهانه رحم قرار گیرد، احتمال خونریزی زیاد در حین زایمان وجود دارد و زایمان طبیعی خطرناک می‌باشد.
• وضعیت نامناسب جنین: اگر جنین به صورت عرضی  به جای سر پایین، به صورت بریچ یا با صورت به پایین قرار گرفته باشد، زایمان طبیعی به دلیل موقعیت نادرست جنین دشوار و خطرناک می‌باشد.
• مشکلات سلامتی مادر: زنان با مشکلات جدی پزشکی مانند بیماری‌ های قلبی، دیابت کنترل نشده، فشار خون بالا، بیماری‌ های کلیوی یا مشکلات تنفسی نمی‌توانند زایمان طبیعی انجام دهند، چرا که فشار زایمان این شرایط را تشدید می‌کند.
• سابقه زایمان‌های قبلی با مشکلات پیچیده: اگر مادر در زایمان‌‌های قبلی خود تجربه مشکلاتی مانند پارگی رحم، خونریزی شدید یا زایمان طولانی یا پیچیده داشته باشد، پزشک توصیه می‌کند که زایمان بعدی به صورت سزارین انجام شود.
• عفونت‌‌های فعال: اگر مادر به عفونت ‌های فعال واژینال یا هر نوع عفونت دیگر مبتلا باشد که به جنین منتقل می‌شود، زایمان طبیعی خطرناک می‌باشد و سزارین پیشنهاد شود.
• اندازه بزرگ جنین: اگر جنین بسیار بزرگ باشد. وزن بیشتر از ۴ کیلوگرم، احتمال مشکلات در طول زایمان طبیعی وجود دارد، از جمله آسیب به مادر یا نوزاد و نیاز به استفاده از ابزارهای کمکی یا حتی جراحی.
• مشکلات مربوط به دهانه رحم یا لگن: در صورتی که دهانه رحم به طور کامل باز نشود یا مادر مشکلات ساختاری در لگن داشته باشد، زایمان طبیعی دشوار یا غیرممکن است.

سوالات متداول در مورد زایمان طبیعی

سخن آخر

زایمان طبیعی با وجود مزایای فراوانی که دارد، در برخی شرایط خاص برای مادر یا نوزاد خطرناک می‌باشد. به همین دلیل انتخاب یک متخصص زنان با تجربه برای راهنمایی در این زمینه امری حیاتی است.

دکتر مرضیه نوری، جراح و متخصص زنان و زایمان، توانمندی‌ های ویژه‌ای در مدیریت زایمان ‌های طبیعی و پیچیدگی‌ های احتمالی آن دارند. ایشان با رویکردی تخصصی و مراقبت ‌های پیشرفته، شرایط زایمان را برای مادران به طور امن و سالم هدایت می‌کنند و به مادران اطمینان می‌دهند که در طول فرایند زایمان، بهترین مراقبت ‌ها را دریافت خواهند کرد.